Ինչպե՞ս է կայացել համալսարանական համակարգը: Ինչպե՞ս
են առաջացել գիտական աստիճանները: Բակալավրիատի կամ մագիստրատուրայի շրջանավարտ, իսկ
երբեմն նաև գիտական ավելի բարձր կոչումների արժանացած մեր ուսանողությունը հաճախ չգիտե,
թե ինչպիսի հեղինակավոր կոչումներ է իրականում ստացել (գուցե պատճառը ներկայիս համալսարանական
կրթության մեջ բովանդակության բացակայությունն է, ո՞վ գիտե):
Ինչևէ, հարցի
պատասխանը գտնելու համար պետք է մտովի տեղափոխվել XII դար և ուսումնասիրել աշխարհիկ
համալսարանների կազմավորման պատմությունը: Նախքան Վերածննդի դարաշրջանը Եվրոպայում
դասավանդման իրավունքը պատկանում էր բացառապես Կաթոլիկ Եկեղեցուն: Դոկտորական աստիճանի
(լատիներեն doceo-"ուսուցանում եմ" բառից) եկեղեցական ակունքները սկիզբ են
առնում առաքելական շրջանից, երբ առաքյալներն ու Եկեղեցու հայրերը ստանձնել էին Սբ.
Գրքի մեկնության և ուսուցման պարտականությունը:
Դասավանդման
թույլտվությունը (licentia docendi) տրվում էր եկեղեցական ատյանի առջև քննություններ
հանձնելուց հետո և հատուկ վճարի դիմաց: 1179թ.-ին Լաթերանի III ժողովում որոշվեց, որ
դասավանդելու իրավունք ստանալու համար հավակնորդները պետք է քննվեն նաև եկեղեցական
սխոլաստիկայից: Պայմանների նման խստացումը բուռն վեճեր հարուցեց եկեղեցական և աշխարհիկ
իշխանությունների միջև: 1229թ.-ի մարտին Փարիզի համալսարանում ուսանողական խռովություններ
սկիզբ առան, որոնք տևեցին շուրջ երկու տարի և Գրիգոր IX պապը վերջիվերջո ստիպված եղավ
1231թ.-ի ապրիլի 13-ին "Parens scientiarum" շրջաբերականով աստիճանաշնորհման
և վարչական անկախություն շնորհել Փարիզի համալսարանին:
Այսուհետ
համալսարաններն իրենք էին շնորհում գիտական աստիճանները և կոչումն արդեն զուտ գիտական
և աշխարհիկ բնույթ է ստանում, սակայն մինչ օրս կոչման շնորհման արարողակարգը և պայմանները
պահպանում են նախնական հոգևոր բովանդակությունը: Ես նկատի ունեմ անհրաժեշտաբար երեք
դոկտորների և միայն դոկտորների կողմից աստիճանաշնորհման պայմանը: Հայ Եկեղեցում գիտական
բարձրագույն կոչումը մինչ օրս համարվում է Ծայրագույն վարդապետությունը: Դարեր շարունակ
բարձրագույն կրթություն Հայաստանում ստանում էին վանական համալսարաններում (Տաթև, Գլաձոր,
Հաղպատ ևն), ըստ որում ծայրագունության կոչում ստանում էին միայն եզակի ընտրյալները:
Համապատասխան քննությունների հանձնումից հետո հավակնորդը ստանում էր իր կոչումը երեք
ծայրագույն վարդապետների կոլեգիայի կողմից (այժմ այդ աստիճանաշնորհումը կատարում է
ծայրագույն վարդապետի աստիճան ունեցող եպիսկոպոսը): Հարկ է նկատել, որ բացի պահանջվող
աստվածաբանական փայլուն իմացությունից հավակնորդները խստորեն քննվում էին նաև փիլիսոփայությունից,
աստղագիտությունից, երկրաչափությունից, տաղաչափությունից և այլ աշխարհիկ գիտություններից, ուստի
այս կոչումը աշխարհիկ միջավայրում ևս պահպանում էր իր վավերականությունը:
Սկզբնական
շրջանում դոկտորական աստիճան շնորհվում էր միայն երեք գիտությունների գծով՝ աստվածաբանության,
իրավունքի (կամ փիլիսոփայության) և բժշկության, բայց հետագա դարերի ընթացքում այս կոչումը
տարբեր երկրների կրթական համակարգերում ունեցավ իր ճյուղավորումները:
Այժմ դառնանք
համալսարանական կրթության առաջին աստիճանին. բակալավրիատ: Առաջին եռամյա կամ քառամյա
ընդհանուր ուսումնաշրջանն ավարտած ուսանողներին, ովքեր հանձնում էին եռյակ և քառյակ
գիտությունների քննությունները (քերականություն - տրամաբանություն - հռետորություն և մաթեմատիկա - երկրաչափություն - աստղագիտություն - տաղաչափություն)
միջնադարում դափնե պսակ էին շնորհում, որտեղից էլ առաջացել է տերմինը (լատ. bacca-կրել
և laureus-դափնեպսակ, հայերեն համարժեքը "գիտության պսակավոր" կոչումն է): Ինչ
վերաբերում է մագիստրոսական կոչմանը (լատ. magister - վարդապետ, ուսուցիչ), ապա այն
սկզբնապես եղել է դոկտորական աստիճանի համարժեք անվանումը, սակայն հետագայում միջանկյալ
դիրք է գրավել բակալավրի և գիտության դոկտորի միջև (տարատեսակներից է նաև իսպանական
համալսարաններում ծագած Լիցենցիատ կոչումը):
Խորհուրդս
հոդվածն ընթերցողներին՝ հետամուտ եղեք հնարավորինս շատ գիտելիք ամբարելուն, իսկ կոչումները
վաղ թե ուշ կգտնեն ձեզ...
Կարդացե՛ք Ստենֆորդի համալսարանի նորագույն հրատարակությունը համալսարանական համակարգի կազմավորման մասին. Homo academicus
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.