Tuesday, June 26, 2012

Ջորջ Բարկլի. Տրակտատ մարդկային իմացության սկզբունքների մասին


Esse est percipi.
Գոյությունը ընկալման մեջ է...

  Ջորջ Բարկլին (1685-1753թթ.) նշանավոր անգլիացի փիլիսոփա է, Իռլանդիայի Կլոյն քաղաքի եպիսկոպոսը, ով հեղինակն է հոգեւոր սուբստանցի ակտիվության, աստվածային էության մեջ գաղափարների նախաստեղծ վիճակում գտնվելու հայեցակարգերի:
   "Տրակտատ մարդկային իմացության սկզբունքների մասին" աշխատությունը Ջորջ Բարկլիի առանցքային ստեղծագործություններից է, որում փիլիսոփան առաջ է քաշում ոչ-մատերիալիստական ուսմունքը: Նրա կարծիքով՝ մարդկային իմացության օբյեկտները կամ մեր զգայարաններին իրապես դրոշմված գաղափարներ (ideas) են, կամ հոգու կողմից կրքերի ու գործողությունների դիտարկման ժամանակ ընկալվող գաղափարներ, հիշողության եւ երեւակայության կողմից կազմվող գաղափարներ եւ կամ էլ սրանց որեւէ համակցությունը:
Իմացության օբյեկտների այս ողջ բազմազանությունը ընկալվում եւ ճանաչվում է ակտիվ էության՝ մտքի, ոգու, հոգու կամ եսի (myself) կողմից, որը նաեւ պատասխան գործողություններ է իրականացնում: Ըստ Բարկլիի տեսության՝ գաղափարի գոյությունը նրա ընկալված լինելու մեջ է: Երեւակայության կողմից ստեղծված մեր մտքերը, կրքերը, գաղափարները հոգուց դուրս չեն կարող գոյություն ունենալ: Զգայելի որակի esse-ն՝ գոյությունը, այդ որակի percipi-ն է՝ ընկալումը: Այս ոլորտում անկարելի է կիրառել վերացարկումը, այսինքն չի կարելի զատել զգայելի օբյեկտները դրանց ընկալումից՝ պատկերացնելով որ դրանք գոյություն ունեն առանց ընկալվելու: Ողջ շրջակա աշխարհը գոյություն ունի մեզ համար, որովհետեւ ընկալված է մեր կողմից:

Sunday, June 17, 2012

Նորման Գայսլեր. Արդյոք խաղամոլությունը հակաբարոյակա՞ն է


   Խաղամոլությունը կարող է սահմանվել իբրեւ մեկ անձից մյուսին նյութական արժեքների փոխանցում, ինչը կատարվում է առավելապես պատահականության սկզբունքով: Այն տարբերվում է պատահականության սկզբունքով առաջնորդվող խաղերից, որոնցում իրական նյութական արժեքներ չեն անցնում մյուսներին: Խաղամոլությունը տարբերվում է նաեւ այլ ռիսկային արարքներից (օրինակ` պետական պարտատոմսերի շուկայում ներդրումներ կատարելուց), որոնց պարագային նյութական արժեքների փոխանցումը չի կատարվում սոսկ պատահականության սկզբունքով: Ներդրում կատարելիս ռիսկ գոյություն ունի (եւ բարձր ռիսկի գնալը կարող է իմաստուն քայլ չլինել), բայց սովորաբար պետական պարտատոմսերի շուկայում ռիսկը հաշվարկված է, ինչը նշանակում է, որ ներդրումների կատարման համար ռացիոնալ գործընթաց է ընտրվել: Բայց եթե որեւէ մեկը պարզապես մետաղադրամ նետելով որոշի, թե պարտատոմսերի շուկայի որ հատվածում կատարի ներդրումը, ապա սա կնմանվի մեր սահմանած խաղամոլությանը: Խաղամոլության լայն տարածում ստացած դրսեւորումներից է վիճակախաղը: Աշխարհում օրեցօր ընդարձակվում է նաեւ խաղատների շուկան:
   Խաղամոլության դեմ բերված բարոյական փաստարկները կարելի է բաժանել երկու խմբի` առաջին` որոնք քաղված են հատուկ հայտնությունից (Սբ. Գիրք), եւ երկրորդ` ընդհանուր հայտնությունից առնվածներ: Երկրորդ խմբի փաստարկները ներառում են բանականությունը, ընդհանուր ընկալումները եւ բարոյական բնատուր կողմնորոշման կարողությունը, որոնք հիմնված են համայն մարդկության սրտում գրված օրենքի վրա (հմմտ. Հռ. 2:15): Առաջին հերթին եկեք ուսումնասիրենք այս հարցի վերաբերյալ աստվածաշնչյան տեղեկությունները:

Tuesday, June 12, 2012

ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄՆԵՐԸ "ԺՈՂՈՎՈՂ" ԳՐՔՈՒՄ


Vanitas vanitatum, omnia vanitas.
Ունայնություն ունայնությանց, ամեն ինչ ունայն է... (Ժողովող 1:2)

  Աստվածաշնչի ՙԺողովող՚ գիրքը դարերի ընթացքում տարաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք է տվել: Սակայն բոլոր ուսումնասիրողները նկատել են գրքի խորին փիլիսոփայական հենքը: Ժողովողին հաճախ անվանել են պարզապես հոռետես եւ ՙկրոնական հակումներով ագնոստիկ՚: Բայց ականջ դրեք Northrop Frye-ի կես-կատակ խորհրդին. ՙԵրբ մեկնություններում ընթերցեք, թե Ժողովողն իրականում ծեր եւ հոռետես մարդ էր, ով անդադար բողոքում էր կյանքից, ապա գիրքն աղբարկղ նետեք եւ վերընթերցեք ՙԺողովողի՚ գիրքը, քանզի դուք սխալ եք ընկալել խորաթափանց ու ճկուն մտքի տեր հեղինակի զգացմունքային դիրքորոշումը՚:
   Աստվածաշնչի այս գիրքն ընթերցելիս, երբ հանդիպում ենք հեղինակի հետեւյալ խոսքերին. ՙ...Ես սիրտս տվեցի ճանաչելու իմաստությունը, ... քանզի մարդ կա, որի աչքին գիշեր թե ցերեկ քուն չի գալիս՚ (8:16), անմիջապես մեր մտքում զուգորդում է առաջանում Դավիթ Անհաղթի ՙՓիլիսոփայության սահմանման՚ առաջին տողերի հետ. ՙՈվքեր գեթ մի անգամ փիլիսոփայական խոսք են տենչում եւ պատեհ առիթ են ունենում լոկ մատի ծայրով ճաշակել նրա քաղցրությունը, նրանք բոլոր երկրավոր հոգսերին ՙմնաք բարյավ՚ ասելով, ողջախոհ մի մոլությամբ անձնատուր են լինում նրան՚:

Wednesday, June 6, 2012

Երջանկության խնդիրը Արիստոտելի "Նիկոմաքյան բարոյագիտության" մեջ



Երջանկությունը կախված է մեզանից...
                                                                    Արիստոտել

    "Նիկոմաքյան բարոյագիտություն"-ը, որի պատկանելիությունը Արիստոտելի գրչին չի վիճարկվում ի տարբերություն բարոյագիտական մյուս երկու երկերի՝ "Եվդեմյան բարոյագիտության" եւ "Ընդհանուր բարոյագիտության", Արիստոտելի փիլիսոփայական դպրոցում ներկայացված դասախոսությունների շարք է ներկայացնում, որն ամենայն հավանականությամբ ձոնվել է փիլիսոփայի որդուն՝ Նիկոմաքոսին: Հիշյալ երկի տաս գլուխներում Արիստոտելի առաջ քաշած խնդիրները բազմազան են, սակայն մենք կցանկանայինք առանձնացնել մարդկային երջանկության խնդրի շուրջ փիլիսոփայի դատողությունները:
     Ըստ Արիստոտելի՝ մարդը բնությամբ սոցիալական կենդանի էակ է, հետեւաբար մարդ արարածին ուսումնասիրելու համար պետք է ուշադրություն դարձնել նրա քաղաքականությանն ու բարոյականությանը: Այս ամենի ետեւում թաքնված շարժող ուժը որոշ "բարիքի" հասնելու մարդկային ձգտումն է: Այսինքն այն բարիքի, որը մեր կյանքը կարող է դարձնել երջանիկ, հաջողակ եւ ուրախ: Այստեղ մի բարդություն է առաջանում, որն ընդգծում է Արիստոտելը՝ երջանկության ընկալումը: Որո՞նք են այն չափորոշիչները, որոնք թույլ են տալիս մարդուն երջանիկ համարել. վայե՞լքը, հարստությո՞ւնը, փա՞ռքը, առողջությո՞ւնը, գիտելի՞քը, թե այլ մի բան: Սրանցից յուրաքանչյուրը խոսում է մարդկանց կողմից երջանկության տարբեր ընկալումների գոյության մասին, սակայն հստակ է, որ "գերագույն բարիքը" չի կարող ձեռք բերվել մարդու կողմից այս պարագաներից եւ ոչ մեկի միջոցով, որովհետեւ մարդու հարստությունը կամ փառքը կախված են ուրիշներից, իսկ այդ դեպքում նա չի կարող ինքնաբավ ու իսպառ երջանիկ լինել: Արիստոտելի կարծիքով գերագույն բարիքը մարդու գիտակից եւ հայեցողական կեցությունն է, որը դրսեւորվում է բոլոր պարագաներում եւ իրավիճակներում. օրինակ՝ ժամանակի նկատմամբ այդ գերագույն բարիքը կիրառելիս ստանում ենք բարեպատեհ առիթ մեր գործերի համար, ունեցվածքի եւ կարիքների դեպքում՝ չափավորություն եւ այլն: